کارون به خشکی نزدیک می گردد - تور آلمان ارزان

به گزارش خبرنگاران به نقل از روزنامه خبرنگاران، همه اینها یعنی فاجعه، یعنی آدمی که روزها لب به آب نزده را بخواهی با قطره چکان سیراب کنی، یعنی که کارون تشنه است و با لب های ترک خورده اش، مثل ماهی هایی که از آب بیرون افتاده اند، آب آب می نماید ولی کسی نیست که جرعه ای به حلقش بریزد.

عددهایی که محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو درباره ورودی آب به کارون نوشته واگویه ای است از آنچه که سال ها بر سر دریاچه ارومیه آمد، بلایی که برای زاینده رود تکرار شد و حالا به رسم آسیاب به نوبت، گریبان کارون را نیز گرفته است. رود کارون که عظیم ترین رود ایران است، رودخانه ای که سرچشمه اصلی اش در کوهرنگ و بازفت و زردکوه چهارمحال و بختیاری است و سرشاخه فرعی اش، رود دز، پس از عبور از لرستان وارد خوزستان می گردد، رودی که قرن ها گهواره تمدن بوده و رودخانه ای که ژان و مارسل دیولافوا، کاوشگران محوطه باستانی شوش و کاخ آپادانا، 700 محموله عظیم اشیا باستانی را از طریق آن به فرانسه منتقل کردند، مدت هاست بدحال است و درست مثل جهتش، حال و وضع پیچیده ای دارد.

کارون دارد خشک می گردد، در بخش هایی از بستر این رودخانه می گردد روی زمین های قاچ خورده فوتبال بازی کرد و می گردد لنگه کفش هایی را دید که معلوم است در روزگار پرآبی کارون، از پای گردشگری بیرون آمده و دیگر به دستش نرسیده. این روزها حال کارون بدتر از همواره است و در بهاری که باید بهار کارون هم باشد، زیر سایه سنگین بهره برداران و تصمیم گیرندگان، فصل خزان رودخانه شروع شده است.

مشکل اول: کم بارشی

سال جاری همه مسائل آبی کشور را می گردد به آسمان ربط داد چون طبیعت، خوب بهانه به دستمان داده. پهنه آبی گسترده بر سر فلات ایران، پاییز و زمستان پارسال و بهار سال جاری به قدری خست داشت و بی توشه بود که تابستان برای بخش های عظیمی از کشورمان از اواسط بهار شروع شد. کاری به سیل های مرگبار اخیر در بخش هایی از استان های یزد و کرمان و سمنان نداریم که شاید برای عده ای تصور تر سالی را ایجاد کند، بلکه سر و کارمان با ماه های خشکی است که با ناخن خشکی اش برای ایران، جان زمین و سفره های آب های زیرزمینی و منابع رو زمینی را گرفت.

به طور ویژه اگر در خصوص شرایط آبی خوزستان حرف بزنیم، آمارها نشان می دهد که مجموع آورد سه رود کارون، دز و کرخه در فروردین سال جاری نسبت به فروردین پارسال (و حتی در مقایسه با شرایط نرمال) حدود 67 درصد کاهش داشته است.

این آمار را فاضل عبیات، معاون هماهنگی امورعمرانی استانداری خوزستان اعلام نموده، کسی که براین اساس، خوزستان1400 را استانی گرفتار خشکسالی معرفی نموده است.

واژه خشکسالی برای استانی که سالانه بیش از 17 میلیون تن محصولات زراعی و باغی فراوری می نماید و با عمل آوری 128محصول، از نظر میزان و تنوع ، رتبه اول کشور را دارد و نامش از گندم و جو و ذرت و نیشکر و گل و محصولات جالیزی و صیفی و خرما و مرکبات جدا نیست، قاعدتا واژه سنگینی است.

با این حال شرایط نامطلوب بارش ها که حقیقتی انکارنشدنی است به گونه ای است که فراز رابعی، معاون سازمان آب و برق خوزستان بصراحت گفته است تابستان سال جاری تامین حقآبه زیست محیطی و کشاورزی، به طور کامل امکان پذیر نیست، جمله ای که خودِ خود بحران است.

این کم بارشی البته بیش از یک دهه است که گریبان خوزستان را گرفته و اتفاق تازه ای نیست. در سال آبی 97-96 خوزستان با شدیدترین خشکسالی دست و پنجه نرم کرد اما از اقبال خوبش این وضع در دو سال آبی پس از آن به یکباره تغییر کرد و این بار سیلاب های شدید بود که خوزستان را می آزرد.

البته این که چرا از فرصت خوب سیلاب ها برای احیای خوزستان تشنه استفاده نشد و بارش ها فقط به گرفتاری مردم و از بین رفتن حاصل دسترنج شان منتهی شد، مثنوی صد من کاغذی است که خیلی ها در خصوصش حرف زده اند. صاحب یکی از این اظهارنظرها محمد درویش، رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکوست که نوشته است: سیل کم سابقه سال 98 ثابت کرد که اراده ای آزمندانه در استان وجود دارد که اجازه نمی دهد حتی در یک سال رویایی، همه قلمرو طبیعی تالاب های استان، به ویژه هورالعظیم و شادگان از آب لبریز گردد؛ چرا که استخراج ارزان تر و آسان تر نفت از میادین نفتی آزادگان و آسیب به کشت و صنعت نیشکر برایشان مهم تر است.

این که درویش به کدام نهادها طعنه می زند کاملا روشن است اما روشن تر از آن عواملی است که زیر نام کم بارشی ها، موذیانه طبیعت خوزستان را معذب می نماید.

مشکل دوم: چاه های غیرمجاز

نمی دانیم چند نفر مرثیه دهدز را شنیده اند. نمی دانیم چه نفر می دانند که این روزها چه بر سر دهدز که بهشت پنهان خوزستان است، آمده. خبر نداریم که حرف های هژیر کیانی، دبیر انجمن دوستداران طبیعت و محیط زیست خوزستان و گفت و گویش با ایلنا به گوش چند نفر رسیده. آنچه که او گفته و انتقاداتی که به عملکرد وزارت نیرو، شرکت آبفا و سازمان آب و برق خوزستان وارد نموده و این که گفته است نهادهای مسوول خودشان را به خواب زده اند، همه از اتفاقی تلخ در خوزستان حکایت دارد.

به روایت او از چهارحلقه چاه به جامانده در دهدز، دو چاه خشک شده و عنقریب است جیره بندی آب در بعضی از روستاهای منطقه شروع گردد.

جیره بندی آب در دهدز؟ خنده دار است. این شهر که عروس خفته زاگرس و پر آب ترین شهر خاورمیانه است، شهری که در میان سدهای کارون 3و 4 آرمیده و در واقع در محاصره آب است، از بی آبی رنج می برد. این طنز تلخ، سال هاست که در دهدز بازتعریف می گردد و مردم روستاهای این دیار، بی آن که صدایشان به گوش کسی برسد به گفته هژیر کیانی، رنج جیره بندی آب را بر خود هموار می نمایند.

خشکیدگی چاه های آب در دهدز اما ته یک ماجرای قدیمی به نام حفر چاه های غیرمجاز است که سرنخ آن را باید در بی تدبیری ها و منفعت طلبی ها و چراغ سبز نشان دادن های بی موقع جست و جو کرد، مثل قانون سال 89 مجلس که طبق آن چاه هایی که تا قبل از سال 85 به صورت غیرمجاز حفرشده بودند در جهت قانونی شدن قرار می گیرند.

خوزستان و استان های همجوار را که سرشاخه های رود کارون را تغذیه می نمایند، باید بهشت چاه های غیرمجاز بدانیم. درخوزستان طبق آمارسال 98 رئیس گروه حفاظت و بهره برداری ازمنابع آب زیرزمینی سازمان آب و برق خوزستان، بیش از 5000چاه غیرمجاز فعال است که سالانه 700 میلیون مترمکعب آب زیرزمینی را حریصانه برداشت می نمایند.

درخارج از استان خوزستان نیز آمارهای هولناکی در این باره وجود دارد از جمله در استان لرستان و در پلدختر، چغلوندی، خرم آباد، الشتر، کوهدشت، نورآباد و رومشکان که حوضه آبریز کرخه محسوب می شوند و به گفته داریوش حسن نژاد، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای لرستان روی هم رفته 1580 چاه غیرمجاز در این مناطق سفره های آب زیرزمینی را می مکند.

وقتی در سرشاخه های یک رود این همه دست انداز و برداشت غیرمجاز وجود داشته باشد طبیعی است که به بستر رود، آبی که باید نمی رسد و رودهای عظیم حتی اگر کارون با عظمت باشند، به تدریج نحیف و نحیف تر می شوند. حالا چرا با این چاه های غیرقانونی برخورد نمی گردد و آب از چنگ چاه ها به حلق رودخانه ها سرازیر نمی گردد، حتما دلایل متعددی دارد که به باور بعضی کارشناسان از خشکسالی مدیریتی ناشی می گردد.

مشکل سوم: انتقال آب و حمله به سرشاخه ها

حمله به سرشاخه های رودهای عظیم را نباید فقط در انحصار چاه ها دید. پابه پای هزاران چاه مجاز و غیرمجاز که آخرین ته مانده آب های زیرزمینی را پمپاژ می نمایند و به بخش های شرب و صنعت وکشاورزی اختصاص می دهند، سدها و طرح های انتقال آب نیز به همان قدرت و با همان آسیب زنندگی، حیات رودخانه ها را تهدید می نمایند.

محمد درویش نوشته است: سدها، طرح های انتقال آب در سرچشمه های کارون، دز، زهره و کرخه و نیز افزایش بارگذاری در استان های بالادست خوزستان آشکارا میزان ورودی آب به جلگه خوزستان را کاهش داده، اما از یک واقعیت تلخ دیگر نباید به راحتی گذر کرد؛ این که راندمان محصولات به شدت آب بر در استان خوزستان بویژه نیشکر و برنج در حد فاجعه باری کمتر از استاندارهای جهانی و حتی منطقه ای است.

معنی این جملات این است: آب هایی که باید از سرشاخه ها به سمت رودخانه ها سرازیر شوند و حیات اکوسیستم های آبی را تضمین نمایند، در جهت از طریق سدها و طرح های انتقال آب به نوعی ربوده می شوند تا صرف کشاورزیِ نه علمی، بلکه فلاحت ناپایدار شوند.

این بلایی است که به عیان بر سر کارون آمده و هاشم فاطمی وانانی، مدیردفتر حفاظت کیفی منابع آب شرک آب منطقه ای چهارمحال و بختیاری در گفت و گو با خبرنگار استانی جام جم آن را تشریح می نماید.

او وضعی که کارون گرفتارش شده را قبل از هر چیز به تغییرات اقلیمی ربط می دهد، به این که الگوی بارش ها از سمت برف به باران تغییر نموده و وقتی باران به جای برف می بارد، تبخیر تا 75درصد افزایش می یابد و در نتیجه بخش عظیمی از باران به صورت بخار از دسترس مان خارج می گردد.

او شرح می دهد که این شرایط را نمودارها به خوبی نشان می دهند به طوری که اگر در سال آبی 81-80 رود کارون از سرشاخه هایش در استان چهارمحال و بختیاری شش میلیارد و 700 میلیون مترمکعب آب دریافت می کرد این رقم اکنون به سه میلیارد و 300 میلیون مترمکعب کاهش یافته و آورد این رودخانه از استان بالادستی تا 40 درصد کاهش یافته است.

فاطمی وانانی البته با این حال خشکسالی را عاملی صددرصدی در کاهش دبی رودخانه کارون نمی داند بلکه تمرکز بیشتر او بر تاثیر طرح های انتقال آب بر سرنوشت کارون است. دیروز که او با خبرنگار جام جم گفت و گو می کرد، گزارش داد که رودخانه ها در چهارمحال و بختیاری از چالشتر تا پل آجری و شهرکرد و کیار و شلمزار و دزک همه خشک شده اند و ظرفیت سد سورک از زمانی که افتتاح شده تا امروز تا بیش از نصف پر نشده است.

او همه اینها را به طرح های انتقال آب مربوط می داند و می گوید: سرشاخه اصلی کارون، کوهرنگ است که در جهت آن تا به حال سه تونل انتقال آب ساخته شده که سهم زیست محیطی کارون را برمی دارند و تونل بهشت آباد که تونل چهارمی است اگر ساخته گردد عملا ارتباط کارون با سرشاخه اصلی که کوهرنگ باشد قطع می گردد.

او می گوید عده ای دارند خودشان را می کشند تا تونل بهشت آباد تمام گردد و آب های دینارون و سرشاخه های بازفت را در آن بریزند و دست چهارمحال و بختیاری را از این آب ها کوتاه نمایند که اگر این اتفاق رخ دهد و پروژه بهشت آباد عملی گردد، چهارمحال و بختیاری به کویری مرتفع تبدیل خواهد شد.

حکایت طرح های انتقال آب، حکایت تلخی است چون تصور می گردد با کشاندن آب های یک گوشه از سرزمین به گوشه دیگر موجب نجات مقصد می شوند در حالی که غافلند که مبدا آب در حسرت آب خواهد مُرد.

انتقال غیرکارشناسی آب در کشورمان به اندازه ای تبعات دارد که احمدرضا طاهری مقدم، کارشناس منابع آب در گفت و گو با جام جم ترجیح می دهد خسارت آن را بسیار بیشتر از سدسازی معرفی کند.

او که خوش خبر است و می گوید رود کارون فعلا خشک نشده بلکه آبگیری آن کاهش یافته، به کاهش ورود آب از لرستان به رود دز اشاره می نماید و شرح می دهد: یکی از دلایل کاهش ورود آب از لرستان به دز می تواند کاهش بارندگی ها باشد اما دلیل دیگر انتقال آب از الیگودرز به سمت قم تحت عنوان قمرود است که باعث شده علاوه بر این که لرستان با مشکل منابع آبی روبرو شده، حقآبه رودخانه هایی همچون دز نیز داده نگردد.

این کارشناس، طرح های انتقال آب را عامل خشکی رودها می داند بویژه طرح های انتقال آب حوضه به حوضه را؛ همان اتفاقی که شده است تردستی مسوولان و مدیران آبی کشور که به گفته محمد درویش درواقع خشکسالی مدیریتی است و به مراتب نگران نماینده تر از خشکسالی های طبیعی .